Starszy pan mówił do reportera coś takiego (cytuję z pamięci):

„- Ja już go nie dotykałem bo go inni dotykali i ja już go nie dotykałem żeby go tak wszyscy nie dotykali…”

Dla mnie jako psychologa ta jedna wypowiedź była odkrywcza i bardzo informatywna.

No bo dlaczego tak jest – zadał ktoś wcześniej to pytanie – że ludzie tak bardzo wielbią narcyzów i socjopatów?

Odpowiedź na to pytanie jest dość złożona dlatego postaram się ją zredukować do kilku zaledwie punktów.

Psychologia uczy nas, że ludzie mogą mieć zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne poczucie wartości – zewnętrznie lub wewnętrzne umieszczone.

Ot chociażby ci rozszaleli w poczuciu szczęścia panowie na stadionie gdy nasza reprezentacja w piłce kopanej awansowała do mistrzostw świata. Można by zapytać, a czemu oni tak szaleją? Tak dobrze życzą tym 11tu graczom? Otóż nie do końca. Oto ich własne poczucie wartości jest tym większe im lepsze wyniki ma 11 niespokrewnionych z nimi ludzi.

Takie „plemienne” zakotwiczenia poczucia własnej wartości mamy wszyscy. Łączymy je z pracą jaką wykonujemy, ze znajomymi jakich mamy, czy ważnymi osobami które znamy. Problem w tym, że im gorsze mamy własne, osobiste, wewnętrzne poczucie własnej wartości tym bardziej zawierzamy je tym właśnie wskaźnikom zewnętrznym.

To wewnętrzne zaś wynosimy z domu, z procesu wychowania – tego jak kochali nas nasi rodzice. Mamy je i już. Często niezależnie od zewnętrznych okoliczności. (stąd na przykład tak częste nieprzystawanie skłonności samobójczych u niekochanych dzieci do tego jak im się wiedzie w szkole czy tego jakie mają wyniki sportowe itp. – ale to inna sprawa)

Narcyzi dzielą się na dwa rodzaje:

A. Tych świecących – którzy w każdej relacji czy to prywatnej czy publicznej promieniują siłą i blaskiem.

B. Tych „neurotycznych”, którzy karzą na siebie świecić.

Oba typy jednak są pijawkami. Wysysają ze swoich dawców energię by się nią żywić. Manipulują nimi i wykorzystują do działań na swoją rzecz. Jak to z pijawkami bywa – nie czujesz że jesteś wysysany dopóty, dopóki ktoś ci tej pijawki z nogi nie oderwie.

Narcyz wspaniale potrafi zarządzać zewnętrznym poczuciem wartości swoich wyznawców. Ten co świeci pozwala im się pławić w swoim poczuciu siły – tak robi na przykład Putin. Uwielbienie do niego w Rosji związane jest z kultem siły. Niemal boskim uwielbieniem dla Putina atlety, judoki, jeżdżącego z gołą klatą na niedźwiedziu (niemal prawdopodobne prawda?). Silnego ojca, który przywraca wielkość i honor narodowi rosyjskiemu – wszystko to wykorzystuje zewnętrzne, plemienne poczucie wartości.

Nasz domowy, neurotyczny narcyz z kolei wykorzystuje mechanizm nieco bardziej złożony. Coś na zasadzie nie spisanego dealu „ja wam dam tylko mnie kochajcie”. Jest to deal, w którym dawcy dają uwielbienie, a obiekt uwielbienia sprawczość – której ci wielbiący są albo faktycznie albo tylko w swojej własnej wyobraźni pozbawieni.

Problem w tym że narcyz jest jak pijawka.

Bierze więcej niż daje. Jest właściwie studnią bez dna. A swoich wielbicieli traktuje przedmiotowo.

Narcyz jest też świetnym aktorem i kłamcą. Potrafi manipulować uczuciami innych jak nikt inny.

Potrafi też doprowadzać do katastrofy w poczuciu własnej wartości tych, którzy mu się nie spodobają. W tym celu potrafi knuć i jątrzyć, a pamiętliwy jest przez lata.

Tak właśnie narcyzi – jeśli otoczeni są ludźmi o niskim poczuciu własnej wartości – urastają do miana kultowych jednostek. Szybko do nich dołączają socjopaci – widzą bowiem natychmiast opportunity do zrobienia swojego własnego dealu.

O ile narcyz jest w w tym swoim samouwielbieniu prawdziwy. W urazach i cierpieniach – szczery, choć zupełnie pozbawiony kontaktu z rzeczywistością – o tyle socjopata to aktor doskonały.

Robi te same rzeczy co narcyz: manipuluje ludzkim poczuciem własnej wartości, otacza się wianuszkiem wykonawców, sprawia że inni pracują na niego. Ale wszystko to jest elementem gry. Gry pozbawionej cienia emocji.

I jeśli narcyz to pijawka to socjopata to lis.

4. I są wreszcie narcyzi – tacy na przykład jak Putin – którzy jednocześnie mają bardzo silne zaburzenia socjopatyczne.

Dlatego tak bardzo należy bać się Putina.

Z jednej strony sprytny i wyrachowany jak socjopata, a z drugiej nieprzewidywalny i szarpiący swe wyobrażone rany jak narcyz. Iście wybuchowa mieszanka. Nieprzewidywalna i w żadnym stopniu nie godna zaufania. Nie cofnie się przed niczym, a swe wyobrażone urazy przeżywa tak głęboko, że nawet nie mamy o tym pojęcia.

Narcyzi i socjopaci nie zejdą ze sceny politycznej. Zbyt wielu jest ludzi, którzy swoje poczucie wartości błędnie lokują w takich „sprawczych” i „silnych” jednostkach. Ludzie wolą mieć złudną nadzieję, że taki deal jest uczciwy niż uczciwie przyznać, że nad swoim poczuciem sprawstwa i wartości muszą popracować sami.